Analizując dane Eurostatu dotyczące poziomów odzysku w różnych krajach, nie sposób odnieść wrażenia, że im wyższy stopień rozwoju cywilizacyjnego, tym wyższe poziomy odzysku. No właśnie, odzysku, czy recyklingu? Jaka jest różnica pomiędzy tymi pojęciami i czy w ogóle istnieje, ponieważ nader często zdarza się nam używać ich po prostu zamiennie?

To normalne, iż pewne słowa w języku polskim mogą sprawiać nam trudność, i to nie tylko w kontekście ich pisowni, wymowy bądź odmiany. Niekiedy mamy problem z rozróżnieniem ich znaczeń. Co więcej, często wydają się nam one tożsame. Dzieje się tak również w przypadku nazewnictwa związanego z gospodarką odpadami. Pierwszy i chyba najpowszechniejszy przykład stanowi zamienne stosowanie słów wysypisko śmieci i składowisko odpadów. Nierzadko mieszkańcy mówią, iż odpady nienadające się do ponownego wykorzystania trafiają na wysypisko. Takie sformułowanie jest jednak w dużej mierze błędne, ponieważ w prawidłowo funkcjonującym systemie gospodarki komunalnej odpady takie trafiają na składowisko odpadów, a więc na odpowiednio przygotowany, zabezpieczony i zarządzany zgodnie z prawem teren, na którym z myślą o ochronie przyrody deponowane są odpady. Natomiast mianem wysypiska śmieci w branży określa się niezorganizowane i nielegalne miejsca porzucania odpadów (np. w lasach), których istnienie ma bardzo szkodliwy wpływ na środowisko naturalne.

Równie często zdarza się nam używać zamiennie pojęć odzysk i recykling. Niestety, takie uproszczenie niekiedy bywa błędem, bowiem każdy z tych terminów ma nieco inne znaczenie, choć niewątpliwe słowa te są silnie ze sobą związane. W czym tkwią różnice?

RECYKLING
Recykling stanowi jedynie przykład działania, mającego na celu ponowne wykorzystanie odpadów. Recykling to po prostu rodzaj odzysku. Według definicji, recykling polega na odzyskaniu surowców, z których wykonane są odpady, a następnie na ich ponownym wykorzystaniu w procesie tworzenia nowych wyrobów. Z punktu widzenia ekologii jest to niezwykle ważne, gdyż pozwala na odzyskiwanie raz użytego surowca i ogranicza potrzebę sięgania po kolejne zasoby naturalne, co redukuje negatywny wpływ na środowisko naturalne. Recyklingowi podlegają np. odpady, które gromadzimy selektywnie w naszych domach, a więc: tworzywa sztuczne, szkło, stal i metale kolorowe oraz papier.

Wyróżniamy kilka rodzajów recyklingu, choćby takie jak:
– Recykling materiałowy – zwany też mechanicznym, polega na ponownym przetworzeniu odpadów w produkty o wartości użytkowej. Przykładem takiego działania jest produkowanie z zużytych opon nawierzchni do biegania albo gumowych dywaników.
– Recykling surowcowy – zwany też chemicznym, polega na odzyskiwaniu surowców użytych do produkcji danego wyrobu. Surowce po chemicznym procesie odzysku mogą być ponownie wykorzystane do wytworzenia pełnowartościowych produktów tego samego rodzaju. Na przykład z zebranych tworzyw sztucznych produkuje się nowe plastikowe opakowania.
– Recykling organiczny – zwany kompostowaniem, polega na naturalnym unieszkodliwianiu odpadów biodegradowalnych w procesie ich rozkładu przez mikroorganizmy. Efektem procesu jest kompost, czyli naturalny nawóz.

Warto zapamiętać, że recykling nie obejmuje odzyskiwania energii i ponownego przetwarzania odpadów na materiały, które zostaną wykorzystane w charakterze paliwa. Zatem podstawowym założeniem recyklingu jest staranna selekcja odpadów i użycie surowców zawartych w odpadach do wyprodukowania z nich nowych przedmiotów.

Fot. 1. Powstały w ramach recyklingu plastiku regranulat z kolorowych tworzyw sztucznych, źródło: depositphotos.com/18563709/stock-photo-dyed-plastic-granulate/, Autor: XXLPhoto

ODZYSK
Natomiast odzysk to szersze pojęcie niż recykling, ponieważ zakłada zarówno odzyskiwanie surowców, tak jak recykling, ale także odzyskiwanie energii, co wykracza poza ramy recyklingu. Jak zapisano w Ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, przez odzysk rozumie się jakikolwiek proces, którego celem jest wykorzystanie części lub całości odpadów lub odzyskania z nich substancji, materiałów, energii i ich powtórne wykorzystanie. Jednak odzysk pozwala również na uwolnienie energetycznego potencjału uwięzionego w odpadach, co prowadzi do zmniejszenia masy odpadów kierowanych na składowiska, ale nie prowadzi do wytworzenia nowych produktów, np. o podobnym przeznaczeniu, jak pierwotne. W związku z tym formą odzysku, ale niebędącego recyklingiem, jest wspomniane odzyskiwanie energii z opadów. Można to osiągnąć przynajmniej na dwa sposoby:

Po pierwsze, produkując biogaz z odpadów, dzięki wykorzystaniu metod biologicznych. To metoda stworzona z myślą o frakcji odpadów ulegających biodegradacji, czyli odpadom ulegającym rozkładowi tlenowemu i beztlenowemu przy udziela mikroorganizmów. W przypadku tych odpadów najlepiej widać różnicę między odzyskiem a recyklingiem, bowiem przetworzenie bioodpadów na kompost będzie recyklingiem, bo z danego surowca wytwarzamy nowy produkt wspomagający wzrost roślin, natomiast wyprodukowanie z materii biodegradowalnej biogazu to odzysk, gdyż pozyskamy gaz, stanowiący zasób energii z odpadów, który zniknie po spaleniu.

Po drugie, produkując paliwo alternatywne RDF, co następuje w procesie koncentracji kalorycznego odpadu, czyli takiego o dużej wartości opałowej, zwykle wynoszącej około 18 megadżuli na kilogram masy. Tego rodzaju wysokokaloryczne paliwa mogą częściowo zastąpić inne paliwa w cementowniach, papierniach oraz elektrociepłowniach. Tym samym, jeśli właśnie wysokokaloryczny plastik wykorzystamy do wyprodukowania z niego nowych przedmiotów, to będziemy mieli do czynienia z recyklingiem, a jeśli to samo tworzywo sztuczne wykorzystamy do produkcji paliwa z odpadów, to doprowadzimy do odzysku energetycznego.

Na co dzień bardzo często zdarza się nam utożsamiać odzysk jest z procesem recyklingu, lecz powyższe wyjaśnienia powinny nam uzmysłowić, iż są to jednak dwa różne procesy. Nie zawsze odzysk odpadów to jednocześnie przejaw recyklingu, ponieważ odzysk stanowi pojęcie szersze. Recykling to tylko typ odzysku, który zakłada ponowne wykorzystanie surowców zawartych w odpadach do produkcji nowych wyrobów o podobnym przeznaczeniu. Recykling nie zakłada więc odzyskiwania energii i przetwarzania odpadów na materiały, które mają być wykorzystane w charakterze paliwa. Natomiast to ostatnie mieści się to w definicji odzysku, gdyż obejmuje on każdą dozwoloną metodę przetworzenia odpadów, a więc zarówno recykling, jak i np. spalenie ich w spalarni. W ramach recyklingu z odpadów zawsze powstaje nowy produkt, a odzysk umożliwia przekształcenie odpadu w inny jego rodzaj, np. wyprodukowanie z odpadów komunalnych paliwa alternatywnego. Koniec końców zapamiętajmy jedno: recykling odpadów zawsze będzie odzyskiem, lecz odzysk nie zawsze okaże się recyklingiem.

Fot. 2. Spalarnia odpadów w Spittelau w Austrii – miejsce odzysku energii z odpadów, źródło: https://pl.depositphotos.com/286947736/stock-photo-vienna-austria-2-april-2019/, Autor: ver0nicka

Ciekawostka
Z pięciu butelek PET po napojach można wykonać nić, z której powstanie jedna koszulka sportowa.

Warto zapamiętać!
Odzysk może być recyklingiem, ale nie musi, natomiast recykling zawsze jest odzyskiem!

Opracowano na zlecenie Urzędu Miasta Katowice