Ten produkt to jeden z symboli naszych czasów, choć wielu z nas nie zdaje sobie sprawy z obecności tego materiału niemal w każdej dziedzinie życia. Ten materiał to jeden z największych wynalazków ubiegłego stulecia, który zrewolucjonizował otaczający nas świat. Wciąż trudno zgadnąć, o czym mowa? Zatem poznajmy jeszcze kilka faktów.

Fot. 1. Cywilizacja plastiku zagrożeniem dla Ziemi
Źródło: depositphotos.com/97583688/stock-photo-man-civilisation-threatening-earth.html, Autor: lightkeeper

Rocznie na świecie wytwarza się go blisko 360 mln ton rocznie. To mniej więcej tyle, ile ważą wszyscy ludzie na kuli ziemskiej… Natomiast od chwili wynalezienia tego materiału wyprodukowano z niego przedmioty o łącznej masie 9 miliardów ton! To mniej więcej tyle, ile ważyłoby np. 90 tysięcy Pałaców Kultury i Nauki w Warszawie! Co gorsza, około 6 miliardów ton tego materiału stało się już odpadem… Kiedy czytacie ten tekst z pewnością korzystacie z czegoś, co zawiera elementy wytworzone z tego produktu…

Tak, chodzi o plastik, a więc o tworzywo sztuczne, które nie tylko napotykamy niemal wszędzie, ale i które wpływa na nasze zdrowie oraz stan środowiska. Którego wszechobecność musimy radykalnie ograniczyć.

Wspaniałe właściwości i skala zużycia

Tworzywa sztuczne produkuje się z materiałów występujących naturalnie w środowisku. Z kolei nazwa „plastik” to pochodna greckiego słowa plastikos, które oznacza „nadający się do formowania”. Pierwsze tworzywo syntetyczne produkowane na masową skalę, czyli bakelit, wynaleziono w 1907 r. Zaletami tego typu materiałów są niskie koszty produkcji, duża trwałość, szczelność i lekkość. To wszystko zdecydowało o wielkim rozwoju przemysłu tworzyw polimerowych w XX wieku. Ludzkość wręcz zachłysnęła się wyjątkową wszechstronnością tworzyw sztucznych. Zaczęto je stosować do produkcji opakowań, w budownictwie i konstrukcjach, w transporcie, przemyśle elektrycznym i elektronicznym, rolnictwie oraz medycynie.

W naszym kraju plastik, a więc i opakowania z tworzyw sztucznych, zwłaszcza torby foliowe, rozpowszechniły się w latach dziewięćdziesiątych XX w. Plastik zachwycił nas swoją lekkością, elastycznością i różnorodnością barw. Dziś tworzywa sztuczne wyparły wiele innych surowców, stanowiących mniejsze zagrożenie dla środowiska. W Polsce zużywamy 3,5 mln ton plastiku rocznie, z czego jedna trzecia wykorzystywana jest do produkcji opakowań. Niestety, współczesna produkcja plastiku skupia się głównie na produktach jednorazowych, z których większość natychmiast po wykorzystaniu trafia do odpadów.

Fot. 2. Jednorazowe produkty wyprodukowane z tworzyw sztucznych
Źródło: depositphotos.com/373104492/stock-photo-disposable-single-use-plastic-objects.html, Autor: photkas

Co więcej, każdy Polak wyrzuca w ciągu roku niemal 100 butelek PET, co w skali kraju przekłada się na kilkadziesiąt tysięcy ton odpadów rocznie! A pamiętajmy, że plastikowa butelka rozkłada się kilkaset lat. A butelki, to tylko jeden z wielu rodzajów odpadów z tworzyw sztucznych… Ogromne ilości plastiku zużywa się m.in. do produkcji toreb na zakupy, folii oraz tacek i opakowań żywności.

Popyt na plastik wciąż jest ogromny, a Polska to szósty kraj w Europie, jeśli chodzi o wykorzystanie tego typu tworzyw: wyprzedzają nas tylko Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania i Wielka Brytania. Dodatkowo Polak rocznie zużywa średnio 490 torebek foliowych, a Fin czy Duńczyk, tylko cztery…

Gigantyczny problem

Dlaczego tak z pozoru wspaniały produkt stał jednym z największych środowiskowych problemów na naszej planecie? Otóż z czasem okazało się, że te niewinnie wyglądające, plastikowe przedmioty są najczęściej wytwarzanymi odpadami w większości gospodarstw domowych. Tworzywa sztuczne okazały się tak tanie i łatwo dostępne, że przez długi okres nikt nie zaprzątał sobie głowy przetwarzaniem zużytych wyrobów z tego materiału. Z kolei powszechność stosowania plastiku, zwłaszcza w postaci opakowań, sprawiła, że świat został zasypany tonami odpadów z tworzyw sztucznych. Obecnie plastikowe odpady, których czas rozkładu wynosi kilkaset lat, można znaleźć dosłownie wszędzie… Nawet w kosmosie. Dysproporcja między plastikiem wyprodukowanym, a tym, który trafił do recyklingu, jest wprost gigantyczna. Naukowcy szacują, że do środowiska, a nie do recyklingu, na całym świecie trafia blisko 90% tworzyw. Największe zagrożenie plastik zaczął stwarzać, przenikając do gleby, wód i organizmów roślin, zwierząt oraz ludzi. Nawet na odległych morzach i niezamieszkałych wyspach odnajdowane są plastikowe odpady.

Co roku do mórz i oceanów trafia 10 milionów ton plastiku, a Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych przestrzega, że na 3 km kwadratowe morza przypada 46 tys. kawałków plastiku. Sztandarowym przykładałem jest Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, czyli olbrzymie dryfujące skupisko śmieci i plastikowych odpadów utworzone przez prądy oceaniczne na Oceanie Spokojnym. Jej powierzchnia trzykrotnie przewyższa obszar Francji.

Wskutek nagromadzenia odpadów rocznie ginie ponad milion ptaków i sto tysięcy morskich ssaków. Żółwie morskie mylą odpady z meduzami, połykają je, a następnie umierają w wyniku uduszenia lub zatrucia. Zdarza się, że z powodu połknięcia zbyt dużej liczby toreb plastikowych umierają nawet walenie. Albatrosy mylą plastikowe nakrętki od butelek z pokarmem i je zjadają.

Wieloryby bardzo często połykają duże kawałki plastiku podczas polowania. Tworzywa sztuczne zatykają ich przewody pokarmowe, przyczyniając się do śmierci głodowej zwierząt. Badacze z muzeum historii naturalnej na Filipinach wyłowili ciało wieloryba, który miał ponad 40 kg plastiku w żołądku i jelitach.

Warto pamiętać, że plastik w morzach i oceanach to nie tylko duże, wyraźnie widoczne odpady. To również mikroplastiki – uwalniane do środowiska podczas rozkładu plastiku. Ich źródłem są także kosmetyki (pasty do zębów, peelingi, środki czyszczące, proszki do prania), czy prane w wodzie ubrania z poliestru (np. polary).

Co więcej, jeszcze do niedawna naukowcy sądzili, iż mikroplastik pozostaje w oceanie, po czasie opadając na dno. Tymczasem okazuje się, że silne wiatry porywają mikrotworzywa z wody, podobnie unoszą cząsteczki plastiku z odpadów zalegających na lądzie. W efekcie prowadzi to do zanieczyszczenia mikroplastikiem powietrza, którym oddychamy.

Zmiana myślenia i prawa

Warto uzmysłowić sobie, jak długo odpady wykonane z tworzyw sztucznych rozkładają się w środowisku. Rzecz jasna czas ich rozpadu zależy od tego, z czego są wykonane, bo słowa plastik używamy w odniesieniu do dziesiątek różnych rodzajów tworzyw sztucznych. Niemniej odpady plastikowe należą do grupy odpadów, których rozkład trwa setki lat! Dlatego też ludzie zaczęli batalię o ograniczenie stosowania plastiku oraz o oczyszczenie z niego środowiska. W tym celu zaczęto wdrażać odpowiednie rozwiązania prawne.

Ze względu na negatywny wpływ na środowisko postanowiono rozwiązać problem niektórych plastikowych odpadów. W efekcie Parlament Europejski pod koniec marca 2019 r. przyjął dyrektywę, zakazującą sprzedaży na terenie Unii Europejskiej produktów jednorazowego użytku wykonanych z tworzyw sztucznych.

Zgodnie z tzw. dyrektywą plastikową w Unii Europejskiej ograniczone będzie produkowanie i używanie takich wyrobów z plastiku, jak pojemniki na żywność, kubki na napoje, plastikowe sztućce, talerze, słomki, mieszadełka do napojów, patyczki do balonów, chusteczki nawilżane, podpaski higieniczne, czy też wyroby tytoniowe z filtrami. Wyroby te będą musiały zostać zastąpione przez alternatywne produkty biodegradowalne.

Ponadto od 2025 r. nakrętki i wieczka plastikowe będzie można wprowadzić do obrotu tylko pod warunkiem, że będą one przymocowane na stałe do butelek i pojemników. Od 2025 r. wszystkie butelki plastikowe muszą być wykonane w minimum 25% z materiału pochodzącego z recyklingu, a od 2030 r. w 30%. Dodatkowo do 2025 r. poziom zbiórki i recyklingu plastikowych butelek na napoje jednorazowego użytku ma wynieść 77%, a do 2029 r. – 90%.

Wprawdzie obecnie nie jesteśmy jeszcze w stanie całkowicie zrezygnować z plastiku, jednak możliwe jest jego ograniczenie lub zastąpienie innymi surowcami, a także odpowiednia segregacja. Im bardziej będziemy tego świadomi, tym lepiej dla nas i naszej planety. Dlatego ze względów zdrowotnych i ekologicznych powinniśmy wybierać przedmioty z bardziej przyjaznych dla środowiska materiałów, jak np. szkło, drewno, papier lub metal. Każdy z nas może zrobić tak niewiele, by tak wiele zmienić na lepsze. Wszystko w naszych rękach! Więc postarajmy się, aby było w nich jak najmniej plastiku!

Fot. 3. Mikroplastik
Źródło: depositphotos.com/378324682/stock-photo-micro-plastic-small-plastic-pellets.html, Autor: pip609

Opracowano na zlecenie Urzędu Miasta Katowice