Wielu z nas postrzega odpady jako problem, który rozwiązujemy po wyrzuceniu „śmieci” do worka lub pojemnika. Jednak to, do jakiego koloru worka lub pojemnika je wyrzucimy, decyduje o ich dalszym losie, a tym samym o sukcesie całej gospodarki odpadami. A to jeden z kluczowych sektorów dla współczesnej cywilizacji i jakości naszego życia. Czym jest gospodarka odpadami i dlaczego odgrywa tak ważną rolę?

Bardzo sugestywną podpowiedź stanowią dane statystyczne. Jak wynika z raportu Banku Światowego pod tytułem What a Waste 2.0: Przegląd gospodarki odpadami stałymi na świecie do 2050 r., ludzkość co roku wytwarza ponad dwa miliardy ton odpadów, z którymi trzeba coś zrobić. Według obliczeń organizacji Seas at Risk, w Krajach Unii Europejskiej rocznie generowane są gigantyczne ilości odpadów, np. 2,5 miliarda jednorazowych opakowań na wynos, 16 miliardów kubków po kawie, 46 miliardów plastikowych butelek, a także 580 miliardów niedopałków.

Często nie zdajemy sobie sprawy, że co roku statystyczny Polak wytwarza nawet 315 kg śmieci. Każdy z nas zużywa średnio 66 plastikowych butelek, 60 kg papieru i 50 puszek. Mamy obsesję pakowania. Aż 250 kg – tyle średnio ważą opakowania, w których w ciągu roku każdy z nas przynosi produkty do domu. W efekcie odpady stają się coraz większym problemem środowiskowym. Wiele odpadów trafia nie tam, gdzie trzeba. Na przykład porzucona w lesie plastikowa butelka rozłoży się nawet po 1000 latach, reklamówka potrzebuje na to od 100 do 450 lat, guma do żucia zniknie po 5 latach, a styropianowa tacka do żywności po 500 latach.

Odpady nie tylko szpecą krajobraz, zanieczyszczają wodę powierzchniową, podziemną oraz glebę, ale mają także olbrzymi wpływ na bioróżnorodność. Odpady możemy znaleźć wszędzie: w górach, w lasach, na polach, nad jeziorami, a nawet w morzach i oceanach. Do tych ostatnich miejsc trafiają one głównie z lądu. Około 95% wszystkich plastikowych odpadów trafia do oceanów za sprawą jedynie dziesięciu rzek, z czego osiem znajduje się w Azji, a dwie w Afryce. Przyjęto również, że jeśli zużycie plastiku będzie postępowało w niezmiennym tempie, to w 2025 roku na tonę plastiku w oceanach przypadną 3 tony ryb, a w roku 2050 plastik będzie ważył więcej niż ryby. I to właśnie skala, na jaką wytwarzamy odpady oraz wynikające z tego globalne zagrożenia, sprawiły, że konieczne stało się gospodarowanie odpadami oraz zawartymi w nich surowcami. To jedyny sposób na poradzenie sobie z wywoływanym przez odpady zagrożeniem dla środowiska naturalnego, klimatu i przyszłości następnych pokoleń.

Zarządzanie odpadami

W większości krajów na świecie obowiązują normy w zakresie segregacji i selektywnej zbiórki oraz dalszego postępowania z odpadami. To właśnie one tworzą ramy, w jakich funkcjonuje sektor gospodarowania odpadami. W Polsce, zgodnie z ustawą o odpadach, gospodarka odpadami to wytwarzanie odpadów i gospodarowanie odpadami, czyli ich zbieranie, transport, przetwarzanie, nadzór, unieszkodliwianie i obrót nimi. Nowoczesne kompleksowe systemy gospodarki odpadami komunalnymi w krajach wysoko rozwiniętych tworzone są w oparciu o ideę segregacji i recyklingu odpadów z gospodarstw domowych, drobnego przemysłu, usług i handlu.

W Polsce jeszcze w 2004 r. ponad 95% wytworzonych odpadów komunalnych było unieszkodliwionych przez składowanie. Dziś odchodzi się od tej metody zagospodarowania odpadów na rzecz recyklingu. Obecnie składujemy jeszcze blisko 40% wytworzonych odpadów, blisko 30% poddajemy recyklingowi, a pozostałe spalamy w spalarniach odpadów lub kompostujemy. Jednak zdecydowanie najbardziej pożądaną metodą ich zagospodarowania jest wykorzystanie w procesie recyklingu zawartych w odpadach surowców.

Przystąpienie do Unii Europejskiej spowodowało postęp w zakresie budowy instalacji sortowania i przetwarzania odpadów oraz zwiększyło stopień odzysku surowców. Od 1 lipca 2017 r. w kraju zaczęły obowiązywać jednolite zasady selektywnego zbierania odpadów. Wdrażane zmiany mają sprawić, że Polska osiągnie unijne normy dotyczące recyklingu. W 2020 roku ma być to 50%, a w 2035 r. aż 65%. Nieosiągnięcie tych poziomów recyklingu grozi nałożeniem na Polskę ogromnych kar, które odczuje każdy z nas. Kary pieniężne to jedno, ale o wiele poważniejszą konsekwencją zaniechania lub prowadzenia niewłaściwej gospodarki odpadami jest całkowita degradacja naszej planety.

Segregacja jako fundament gospodarki odpadami

Aby przetwarzanie odpadów i zakładany odzysk surowców z odpadów komunalnych były możliwe, potrzebne są nowoczesne zakłady zagospodarowania odpadów w każdym regionie Polski, wyposażone w instalacje do przyjmowania, odzysku i przetwarzania odpadów. Głównym wyznacznikiem skuteczności gospodarki odpadami jest wskaźnik wykorzystania odpadów, który odzwierciedla zdolność systemu do przetworzenia odpadów w użyteczne i zbywalne surowce, produkty oraz ogranicza składowanie. Musimy pamiętać o tym, że segregowanie odpadów nie jest celem samym w sobie. Celem jest odzysk, a zwłaszcza recykling surowców i uniknięcie budowy kolejnych składowisk. A pierwszymi ogniwami łańcucha takiej gospodarki odpadami są nasze domy. To tam podejmujemy decyzję, do jakich pojemników trafiają śmieci. Warto mieć na uwadze, że od tego, w jaki sposób rozdzielimy odpady, zależy, ile z nich zostanie poddanych recyklingowi. Dopiero potem wyspecjalizowana firma odbiera poszczególne grupy odpadów i zawozi je do zakładu zagospodarowania. Tam wszystkie śmieci są poddawane procesowi oczyszczania, a te nieposegregowane trafiają do sortowni, gdzie zostają wyodrębnione surowce nadające się do dalszego odzysku. Po tym procesie odpady są przekazywane do recyklerów, którzy zajmują się ich przetwarzaniem, dając im tzw. drugie życie.

Gospodarka odpadami niesie za sobą wiele korzyści, których nie zawsze jesteśmy świadomi albo uznajemy je za mało istotne, niedotyczące bezpośrednio nas samych. Niemniej rozdzielając odpady w gospodarstwie domowym, minimalizujemy zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi. Natomiast inną zaletą segregacji odpadów jest pozyskiwanie surowców wtórnych, co skutkuje mniejszym zużyciem zasobów naturalnych. Nie bez znaczenia jest fakt, że selektywna zbiórka odpadów jest też po prostu tańsza.

Opracowano na zlecenie Urzędu Miasta Katowice