W 2050 roku plastik w morzach i oceanach będzie ważył więcej niż żyjące w nich ryby. Już niedługo na wakacjach będziemy pływać wśród odpadów, a nie morskich fal. Za 20 lat w największych akwenach zalegać będzie 600 milionów ton tworzyw sztucznych. Morza i oceany na całej planecie toną w śmieciach…

Międzynarodowe Stowarzyszenie Odpadów Sztucznych dokonało analizy, z której wynika, że w konsekwencji pandemii koronawirusa znacząco zwiększyło się zużycie tworzyw sztucznych, a tym samym wzrosły ilości odpadów, zwłaszcza w postaci jednorazowych produktów higienicznych. Wskutek tego jeszcze więcej niż dotychczas odpadów z tworzyw sztucznych trafia do oceanów. Na przykład w Azji, gdzie na plażach zalegają wyrzucane na brzeg foliowe oraz lateksowe rękawiczki i jednorazowe maseczki.

Fot. 1. Rzeka pełna odpadów – pl.depositphotos.com/248778078/stock-photo-bangladesh-woman-collects-plastic-polluted.html

Alarmujące informacje dotyczące gigantycznej skali zanieczyszczenia zbiorników wodnych na Ziemi docierają do nas coraz częściej. A wiele osób równie często zadaje sobie pytanie i cóż z tego? Oceany wydają się bezkresne i znajdują się tak daleko ode mnie. Jaki mam wpływ na ich stan? Dlaczego ja, mieszkaniec Polski, mam się przejmować nimi równie mocno, jak obywatele krajów położonych bezpośrednio nad tymi akwenami? Właściwie nie jestem w stanie pomóc. Jesteś. Zacznij od przeczytania tego tekstu. A potem pomyśl także o Bałtyku.

Plastik w morzach, to plastik z rzek

To prawda, a niemieccy naukowcy z Centrum Helmholtza ds. Badań Środowiskowych dowiedli, że nawet 95% zaśmiecającego oceany plastiku pochodzi z zaledwie 10 wielkich rzek na naszej planecie. Z kolei osiem z tych rzek, czyli Jangcy, Indus, Rzeka Żółta, Hai He, Ganges, Rzeka Perłowa, Amur i Mekong – znajdują się w Azji. Pozostałe, a więc Nil i Niger przepływają przez Afrykę. Jak powinniśmy interpretować ten fakt? Jako powód do poczucia współodpowiedzialności. Dlaczego? Ponieważ to właśnie na obszarach zlewni tych największych azjatyckich rzek znajdują się olbrzymie zagłębia produkcyjne, wytwarzające z plastiku wyroby (nierzadko wątpliwej jakości), trafiające do odbiorców na całym świecie. Tym samym kupując produkty z regionów, gdzie ochrona środowiska niedomaga, a niewłaściwe zarządzanie poprodukcyjnymi odpadami z tworzyw sztucznych jest powszechne, pośrednio przyczyniamy się do eskalacji zjawiska zanieczyszczania rzek plastikiem, który ostatecznie spływa do mórz i oceanów. W ten sposób nasze zakupowe wybory znajdują odzwierciedlenie w… zawartości akwenów. Zatem czas na zmianę naszych przyzwyczajeń. Każdy powinien przemyśleć (do czego zachęcamy kolejny raz), co zamierza kupić, gdzie to zostało wytworzone i jakie to niesie za sobą konsekwencje dla środowiska. Bo jeśli rocznie każdy mieszkaniec Europy generuje ok. 31 kg śmieci z plastiku, a tylko 30% z nich podlega recyklingowi, to zastanówmy się, ile odpadów tworzyw sztucznych powstaje poza Europą, w niekontrolowanych warunkach, przy braku poszanowania środowiska i zasobów? I ile plastikowych wyrobów trafia na Stary Kontynent jako produkty, które nabywamy, bo są tanie? Pamiętajmy jednak, że ta niska cena ma swój ukryty w morzach i oceanach koszt…

Co w morzu pływa i… nie jest to ryba?

Według szacunków Parlamentu Europejskiego, tylko w Polsce zużywamy rocznie 1,2 miliarda słomek, a w całej Unii Europejskiej aż 100 miliardów foliówek i 46 miliardów plastikowych butelek rocznie. I właśnie te jednorazowe wyroby stanowią niemal 50% odpadów zalegających w akwenach. Między innymi właśnie dlatego są sukcesywnie zakazywane w Unii Europejskiej. Służą nam przez chwilę, a potem przez setki lat negatywnie oddziałują na środowisko. Niechlubny prym wiodą w tym: butelki PET, pokrywki, nakrętki, plastikowe patyczki kosmetyczne, plastikowe torby i opakowania, pojemniki na żywność, sztućce, słomki i mieszadełka, kubki na napoje, a także wykonane z tworzywa patyczki do balonów.

Poza tym w akwenach znajdziemy cały, niezwykle szeroki asortyment wyrobów tworzywowych ­– od zabawek i ubrań poliestrowych począwszy, przez części samochodowe, a na deskach sedesowych skończywszy.

Innym kluczowym, coraz bardziej uświadamianym społeczności globalnej zagrożeniem jest mikroplastik, powstający wskutek rozpadu większych odpadów. W wyniku nieustannego rozkładu odrywają się mikroskopijne drobinki plastiku, przenikające do organizmów zwierząt. Następnie mikroplastik może trafić do naszych ciał, jeśli spożyjemy go np. wraz z mięsem ryb lub będziemy wdychać z powietrzem po uniesieniu drobin przez wiatr. Co więcej, oczyszczalnie ścieków są w stanie przefiltrować blisko 90% tych cząstek, więc woda pitna pobierana z zanieczyszczonych rzek może być źródłem 10% mikroplastiku przedostającego się do ludzkich organizmów.

Wyspy śmieci. I śmierci

Większość plastiku swobodnie dryfuje, rozpada się na mniejsze kawałki, które za sprawą wiatru i prądów trafiają na szerokie wody oceanu. Tam odpady kumulują się, tworząc obszary o większym zagęszczeniu plastiku, zwane wyspami lub plamami śmieci. Największą nich jest Wielka Pacyficzna Plama Śmieci, która zawiera miliardy kawałków plastiku unoszące się na ciągle rosnącym obszarze o powierzchni ponad trzykrotnie większej od Francji. A nie jest to jedyna plama śmieci na morzach i oceanach. Wyspę śmieci o powierzchni przekraczającej 20 km2 odkryto na wodach Morza Karaibskiego. Również na Morzu Śródziemnym między wyspami Korsyka i Elba formuje się plama, która ma już kilka kilometrów kwadratowych średnicy. Co więcej, nawet odległe, niezamieszkane miejsca są pokryte warstwami odpadów. Na Wyspach Kokosowych, oddalonych około 2 tysiące kilometrów od wybrzeża Australii, odnaleziono 240 ton odpadów. To tylko kolejny dowód na to, że tworzywa sztuczne to wielki problem dla całej planety. Dodatkowo właśnie takie skupiska tworzyw podczas rozkładu uwalniają najwięcej toksyn, trafiających do organizmów ryb i innych zwierząt morskich. Ponad milion zwierząt ginie rocznie przez plastikowe śmieci w morzach i oceanach, w tym wskutek wplątania się w porzucone nylonowe sieci rybackie. Ponadto stworzenia wodne pochłaniają cząstki tworzyw sztucznych nie tylko jedząc, ale także oddychając, ponieważ przeprowadzone badania wykazały, że mikroplastiki mogą przedostawać się do ciał krabów i ryb przez skrzela.

Fot. 2. Odpady na dnie akwenu – pl.depositphotos.com/68916705/stock-photo-pollution-in-the-seabed.html

Bałtyk

Według oceny badaczy, blisko 60% odpadów zalegających w Bałtyku i na jego plażach to różnego rodzaju plastik. Dzieje się tak zwłaszcza dlatego, że Polska należy do sześciu krajów UE o największym zapotrzebowaniu na produkty z tworzyw sztucznych, więc przekłada się to zanieczyszczenie morza odpadami, których źródłem jest terytorium między innymi naszego kraju. W przeciwieństwie bowiem do oceanów, Morze Bałtyckie w największym stopniu jest zaśmiecane przez państwa nad nim leżące. A za to odpowiedzialność ponoszą zarówno mieszkańcy wybrzeża, turyści, jak i wszyscy traktujący Wisłę i Odrę jak śmietnik. Warto też zaznaczyć, że odpady z tworzyw sztucznych w Morzu Bałtyckim zachowują się inaczej niż śmieci tego typu w oceanach. Woda w Bałtyku ma bowiem niską temperaturę, co powoduje, że odpady z plastiku rozkładają się o wiele dłużej. Dodatkowo w naszym morzu nie ma silnych prądów, prowadzących do tworzenia się plam z odpadów. Niemniej także w przypadku Bałtyku plastik zatruwa wodę, niszczy morski ekosystem, a mikroplastik stanowi zagrożenie dla zwierząt i ludzi.

Dlatego też warto wspierać takie projekty, jak „Czysty Bałtyk”, w ramach którego pięć polskich organizacji rybackich podejmuje działania mające na celu oczyszczenie polskiej strefy Bałtyku.

Przykładowo w akcjach oczyszczania morza prowadzonych w 2017 roku uczestniczyło ponad 500 łodzi rybackich, które wyłowiły niemal 147 ton odpadów z Morza Bałtyckiego. Niestety, kolejne setki ton wciąż zalegają w akwenie…

Fot. 3. Tworzywa w świecie zwierząt – pl.depositphotos.com/379478362/stock-photo-beautiful-coral-reef-sea-anemones.html

Opracowano na zlecenie Urzędu Miasta Katowice